Ruồi đục da (screwworm), một loài ký sinh trùng đáng sợ đối với gia súc và động vật hoang dã, luôn là mối lo ngại lớn trong ngành chăn nuôi toàn cầu. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, mùa đông lạnh giá lại ẩn chứa một ‘bí mật’ tự nhiên giúp làm chậm đáng kể sự lây lan của loài côn trùng gây hại này. Một nghiên cứu và kinh nghiệm từ Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng, nhiệt độ thấp đóng vai trò quan trọng trong việc phá vỡ chu kỳ sống của ruồi đục da, tạo cơ hội vàng cho các nỗ lực kiểm soát dịch bệnh.
Ruồi đục da New World (Cochliomyia hominivorax) là loài côn trùng có ấu trùng ăn thịt sống, gây tổn thương nghiêm trọng và thậm chí tử vong cho động vật máu nóng, bao gồm gia súc, thú cưng và động vật hoang dã. Vết thương hở trên cơ thể động vật là nơi lý tưởng để ruồi đẻ trứng, sau đó ấu trùng sẽ nở và ăn sâu vào mô sống, gây ra những vết loét lớn và nhiễm trùng. Tại Hoa Kỳ, loài ruồi này từng bị xóa sổ hoàn toàn vào năm 1966 nhờ kỹ thuật côn trùng vô sinh (SIT) tiên tiến.
Tuy nhiên, một đợt bùng phát bất ngờ đã xảy ra vào năm 2016 tại Florida, đặc biệt ảnh hưởng đến loài hươu Key quý hiếm, một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về mối đe dọa dai dẳng này. Kể từ đó, các nhà khoa học và chuyên gia nông nghiệp đã không ngừng tìm kiếm các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của chúng, và thời tiết lạnh đã nổi lên như một đồng minh không ngờ trong cuộc chiến chống lại loài dịch hại này.
Theo các chuyên gia, ‘bí mật’ nằm ở tác động sâu sắc của nhiệt độ thấp lên chu kỳ sống của ruồi đục da. Khi nhiệt độ không khí giảm xuống dưới 10°C (khoảng 50°F), hoạt động của ruồi trưởng thành giảm đáng kể. Chúng trở nên ít bay hơn, ít tìm kiếm vật chủ và ít đẻ trứng hơn. Quan trọng hơn, trứng và ấu trùng non cũng rất nhạy cảm với lạnh. Ấu trùng có thể ngừng phát triển hoặc chết nếu tiếp xúc với nhiệt độ thấp kéo dài. Ngay cả nhộng cũng bị ảnh hưởng, thời gian phát triển kéo dài hơn và tỷ lệ sống sót giảm.
Trong điều kiện ấm áp, ruồi đục da có thể hoàn thành chu kỳ sống trong khoảng 18-24 ngày. Tuy nhiên, khi đối mặt với cái lạnh, chu kỳ này bị kéo dài đáng kể, thậm chí có thể lên tới 2-3 tháng. Tuổi thọ của ruồi trưởng thành cũng bị rút ngắn. Sự chậm trễ này không chỉ giảm số lượng cá thể ruồi non nở ra mà còn hạn chế khả năng sinh sản của thế hệ trưởng thành, từ đó làm giảm tốc độ lây lan của dịch bệnh trên diện rộng, đặc biệt ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới nơi loài ruồi này sinh sống.
Chính nhờ hiện tượng này, mùa đông mang đến một cơ hội chiến lược cho các chương trình kiểm soát dịch bệnh. Khi mật độ ruồi giảm tự nhiên, việc giám sát trở nên hiệu quả hơn, và các biện pháp can thiệp như kỹ thuật côn trùng vô sinh (SIT) – thả ruồi đực đã được chiếu xạ để triệt sản – có thể phát huy tác dụng tối đa. Số lượng ruồi vô sinh cần thả cũng có thể được điều chỉnh để đạt hiệu quả cao hơn trong bối cảnh dân số ruồi tự nhiên đang suy yếu. Đây là thời điểm lý tưởng để củng cố hàng rào phòng vệ và chuẩn bị cho mùa sinh sôi trở lại.
Tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, loài ruồi đục da New World (Cochliomyia hominivorax) may mắn chưa được ghi nhận là loài bản địa. Tuy nhiên, các loài ruồi gây bệnh nhặng xanh (myiasis) khác vẫn tồn tại và gây hại cho gia súc, mặc dù mức độ nghiêm trọng có thể khác nhau. Bài học từ Hoa Kỳ về vai trò của yếu tố khí hậu trong kiểm soát dịch bệnh là vô cùng quý giá. Với khí hậu nhiệt đới gió mùa đặc trưng, Việt Nam có nhiệt độ cao quanh năm, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nhiều loài côn trùng gây hại. Do đó, nguy cơ bùng phát và lây lan dịch bệnh do côn trùng là thường trực, đặc biệt nếu có sự du nhập của các loài ngoại lai nguy hiểm.
Đối với ngành chăn nuôi Việt Nam, việc hiểu rõ mối liên hệ giữa khí hậu và chu kỳ sinh học của côn trùng gây hại là chìa khóa để xây dựng các chiến lược phòng chống hiệu quả. Mặc dù không có ‘mùa đông khắc nghiệt’ để tự nhiên kìm hãm dịch bệnh như ở vùng ôn đới, nhưng việc theo dõi sát sao điều kiện thời tiết, đặc biệt là các giai đoạn khô hạn hoặc mưa nhiều ảnh hưởng đến môi trường sống của côn trùng, là cần thiết. Nông dân cần chủ động áp dụng các biện pháp vệ sinh chuồng trại, kiểm soát côn trùng tổng hợp, và tiêm phòng đầy đủ cho gia súc. Hơn nữa, nguy cơ du nhập mầm bệnh qua biên giới, đặc biệt là từ các hoạt động thương mại hoặc buôn lậu động vật, luôn tiềm ẩn. Do đó, tăng cường công tác kiểm dịch động vật tại các cửa khẩu, nâng cao năng lực giám sát dịch tễ tại các trại chăn nuôi, và sẵn sàng ứng phó với các kịch bản dịch bệnh là hết sức quan trọng.
Tóm lại, câu chuyện về ruồi đục da và mùa đông là minh chứng rõ ràng cho tầm quan trọng của việc nghiên cứu và tận dụng các yếu tố tự nhiên trong cuộc chiến chống lại dịch bệnh nông nghiệp. Nó nhắc nhở chúng ta rằng, bên cạnh các công nghệ hiện đại, việc hiểu biết sâu sắc về môi trường và sinh thái học là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp.
Nguồn: AgWeb.com [https://www.agweb.com/news/livestock/winter-secret-slowing-spread-screwworm]
