Năm 2023, xuất khẩu chè của Việt Nam ước đạt 121 nghìn tấn, trị giá 211 triệu USD, lần lượt giảm 17% và 11% so với cùng kỳ năm trước. Đây là năm xuất khẩu chè đạt mức thấp nhất trong 7 năm qua.
Theo số liệu của Hải quan Việt Nam, giá chè xuất khẩu bình quân năm ngoái đạt 1.737 USD một tấn, tăng hơn 7% so với năm 2022, nhưng mức giá này mới chỉ bằng 67% so giá chè xuất khẩu bình quân trên thế giới. Giá chè xuất khẩu bình quân toàn cầu năm 2023 đạt 2.600 USD một tấn.
Theo Cục Chất lượng Chế biến và Phát triển Thị trường Nông sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn), nguyên nhân khiến hoạt động xuất khẩu chè của Việt Nam giảm mạnh do nhu cầu thế giới yếu và các quy định nhập khẩu ngày càng khắt khe tại các thị trường chính. Bên cạnh đó, chủng loại chè xuất khẩu của Việt Nam đa phần ở dạng thô, hàm lượng chế biến thấp.
Trong năm 2023, xuất khẩu chè sang các thị trường chính như Pakistan, Đài Loan và Nga đều giảm. Tình trạng thiếu ngoại tệ của Pakistan khiến nhiều doanh nghiệp nhập khẩu nước này không thể mua được ngoại tệ để thanh toán cho công ty xuất khẩu.
Bên cạnh đó, nhu cầu tiêu dùng chè trên thế giới đã thay đổi, chuyển từ các sản phẩm chè thông thường sang các sản phẩm chè chế biến sâu, đặc sản. Điều này khiến hàng Việt gặp khó khi chậm đầu tư vào chế biến sâu và ít nghiên cứu sản phẩm mới.
Hiện sản phẩm chè xanh vẫn chiếm tới 94% trong tổng khối lượng chè xuất khẩu của Việt Nam. Đây là sản phẩm chè cấp thấp nhất, chủ yếu sử dụng phương pháp sao sấy truyền thống, chưa qua công đoạn chế biến sâu. Trong khi đó, các sản phẩm chè cao cấp như chè đen, ướp hoa, ô long… chỉ chiếm 6% trong tổng khối lượng chè xuất khẩu.
Theo Bộ NN&PTNT, cả nước có 120.000 ha diện tích trồng chè, 257 doanh nghiệp chế biến chè quy mô công nghiệp, tổng công suất theo thiết kế 5.200 tấn búp tươi một ngày. Một số doanh nghiệp đã đầu tư dây chuyền công nghệ chế biến hiện đại, nhưng số lượng đầu tư không nhiều.
Hiện sản xuất chè theo nông hộ chiếm gần 65% về diện tích, quy mô khoảng 0,2 ha một hộ; tình trạng thu gom nguyên liệu qua nhiều cấp làm tăng giá nguyên liệu đầu vào, kéo dài thời gian bảo quản, làm giảm chất lượng nguyên liệu, tăng chi phí đầu tư.
Để đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường lớn trên thế giới, Cục Xuất nhập khẩu khuyến nghị, ngành chè Việt Nam phải đẩy mạnh sản xuất chè theo hướng an toàn; khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất chè ứng dụng công nghệ cao, sinh học, sản xuất nông nghiệp hữu cơ; hỗ trợ người trồng chè liên kết sản xuất gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm; hỗ trợ doanh nghiệp quảng bá, xúc tiến thương mại, tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm chè; đa dạng hóa sản phẩm, chú trọng tăng nhanh tỷ trọng những sản phẩm có giá trị cao và sản phẩm mới….
Các doanh nghiệp cũng cần đầu tư vào chế biến sâu các sản phẩm như chè ô long, chè lên men, hồng trà, bạch trà, chè ướp hương thơm từ các loại hoa… Các địa phương cần thúc đẩy sản xuất chè theo hướng an toàn; khuyến khích nhân dân sản xuất chè ứng dụng công nghệ cao, sinh học, sản xuất nông nghiệp hữu cơ; hỗ trợ liên kết sản xuất gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm.
