Trong đất chứa rất nhiều vi sinh vật có lợi cũng như có hại. Đất là môi trường thích hợp cho sự phát triển của vi sinh vật, vì chứa đủ các yếu tố như: nước, không khí, các chất vô cơ và các chất hữu cơ. Bên cạnh những vi sinh vật giúp ích cho cây trồng thì cũng có những vi sinh vật gây bệnh cho cây.
Nội dung chính
Vi sinh vật có ở đâu?
Vi sinh vật được phân bố khắp nơi trong tự nhiên. Vi sinh vật có ở trong đất, trong nước, trong không khí, trên cây cỏ, trong thức ăn, trên nhiều dụng cụ khác nhau và có trên cơ thể động vật kể cả con người.
Vi sinh vật trong đất
Tùy theo tính chất và thành phần của đất ở mỗi nơi có khác nhau và khí hậu có khác nhau mà số lượng và chủng loại vi sinh vật cũng phân bố khác nhau. Tuy rằng trong đất có nhiều vi sinh vật khác nhau nhưng được chia thành 3 loại:
Loại 1- vi sinh vật tự dưỡng: tự tổng hợp các chất cần thiết để sống.
Loại 2 – vi sinh vật dị dưỡng: vi sinh vật làm thối rữa xác động vật, thực vật trong đất.
Loại 3: vi sinh vật gây bệnh theo thi thể hoặc theo chất bài tiết của động vật và của con người rơi vào trong đất. Loại vi sinh vật này đòi hỏi phải có nhiều chất dinh dưỡng và một số điều kiện thích hợp, cho nên loại này rất dễ chết, chỉ có các vi khuẩn sinh nha bào thì có khả năng tồn tại lâu trong đất.
Từ đất, vi sinh vật gây bệnh có thể lây sang cơ thể người và động vật. Đường lây chủ yếu là gián tiếp do sự ô nhiễm của đất bẩn ví dụ rau quả xanh bị nhiễm vi sinh vật. Nghiên cứu vi sinh vật trong đất là một vấn đề luôn được đặt ra, nhất là những vùng có liên quan đến chất thải công nghiệp, chất thải sinh hoạt, chất thải từ các lò mổ, bệnh viện…để đề ra những biện pháp diệt trừ và đề phòng các mầm bệnh có thể lây lan từ đất sang người, nhất là khâu bảo vệ môi trường.
Các vi sinh vật gây bệnh cho cây trong môi trường đất
Trong đất có một số vi sinh vật gây bệnh cho cây bao gồm:vi khuẩn, nấm và tuyến trùng. Các vi sinh vật này tồn tại tự do trong đất hoặc trong tàn dư thực vật, làm cây sinh trưởng kém, chất lượng giảm và có thể chết.
Tìm hiểu cụ thể các loại sâu bệnh thường gặp trên hoa Hồng, sâu bệnh trên hoa Lan, sâu bệnh ở các loài cây cảnh trong nhà,…
Vi khuẩn
Vi khuẩn có trong đất chủ yếu là loài Pseudonomas xâm nhập vào rễ phá hủy mạch dẫn gây hiện tượng héo xanh cho nhiều loại rau màu. Vi khuẩn Pseudomonas solanacearum tấn công và di chuyển trong mạch dẫn của cây làm hư bó mạch. Từ đó, làm cho cây không thể vận chuyển nước và dinh dưỡng dẫn đến hiện tượng héo và chết.
Trong môi trường yếm khí vi khuẩn gây ra phản ứng Nitrat hóa làm mất đi lượng đạm của đất hoặc tích lũy nhiều acid hữu cơ (Etylic, Butylic) và một số chất như CH4, H2S gây độc cho bộ rễ cây.
Dấu hiệu của cây khi bị bệnh do vi khuẩn gây ra
Cây đang xanh tốt, héo đột ngột nhưng lá vẫn còn xanh. Thời gian đầu, bệnh chỉ biểu hiện ở một cành hoặc một nhánh, sau đó cả cây sẽ héo xanh rũ xuống. Hiện tượng héo xảy ra ban ngày khi trời nắng vào ban đêm thì tươi lại. Nhưng sau khoảng 2 – 3 ngày cây không hồi phục được nữa và chết hẳn.
Khi nhổ cây lên, sẽ thấy phần thân và rễ cây bị thối đen, mềm nhũn. Cắt ngang thân thấy mạch dẫn bị nâu đen. Cho thân hay nhánh đặt vào trong ly nước sẽ thấy có những giọt dịch vi khuẩn màu trắng sữa chảy ra từ vết cắt.
Điều kiện phát sinh bệnh héo xanh
– Vi khuẩn phát triển thích hợp trong điều kiện: nhiệt độ 24 – 37oC, độ pH 7 – 7,2. Nhiệt độ gây chết 52oC. Đất ẩm ướt, thoát nước kém là điều kiện thuận lợi để vi khuẩn phát triển mạnh và bệnh lây lan nhanh chóng
– Vi khuẩn có thể lan truyền qua cây giống, gió, nước, côn trùng, vết thương cơ giới qua công cụ chăm sóc, qua những lỗ hở tự nhiên trên cây, trong tàn dư cây trồng màu vụ trước và trong đất.
Cách phòng trị bệnh héo xanh
Vi khuẩn tồn tại trong đất, trong tàn dư cây trồng, cỏ dại. Thời gian vi khuẩn tồn tại trong tàn dư cây bệnh trên 6 tháng tháng, trong đất trên một năm. Khi cây bị bệnh thì không thể cứu chữa và thuốc hóa học chỉ giúp ngăn chặn việc lây lan, do đó cần phòng trị hiệu quả bệnh phát sinh và bùng phát.
Mỗi một mùa vụ rau màu sau khi thu hoạch cần vệ sinh đồng ruộng. Các tàn dư (cây trồng, cỏ dại,…) cần được thu gom sạch sẽ và tiêu hủy để hạn chế nguồn bệnh. Biện pháp trồng luân canh các loại cây trồng khác nhau hiệu quả trong việc phòng bệnh. Và không nên trồng hai vụ liên tiếp các cây họ cà, bầu bí.
Khi có cây bị bệnh, cần nhổ bỏ cây tránh lây lan và bón vôi bột vào chỗ vừa nhổ để khử trùng đất đồng thời dùng các loại thuốc có các hoạt chất như Oxolinic acid (Starner 20WP…), Kasugamycin (Kasuran 47WP, Kasumin 2SL,…), Streptomycin sulfate (Map Lotus 125WP, Bactocide 12 WP,…),… có thể tưới để hạn chế được bệnh.
Nấm
Nấm trong đất gây bệnh phổ biến có các loài sau đây:
- Loài Fisarium ( gây bệnh héo vàng)
- Loài Phytophthora và Pythium gây bệnh thối rễ
- Rhizotonia gây bệnh héo rũ
- Sclerotium gây bệnh thối thân
Nấm gây bệnh ở nhiều phương thức với nhiều hình thức khác nhau như:
- Bệnh lên lá (trong điều kiện để ẩm): Gồm các nấm như Septoria, Colletotrichum.
- Gây bệnh trong đất theo dạng hỗn hợp: Gồm các nấm như Pythium, Phytophthora, Fusarium, Rhizoctonia.
- Gây bệnh vào đất theo dạng lớp mỏng: Gồm các nấm như Sclerotium, Rhizoctonia.
- Dịch bào tử (có hoặc không gây vết thương cơ giới): Gồm héo vi khuẩn và nấm Fusarium.
Tìm hiểu thêm: Biện pháp phòng trừ và kiểm soát nấm bệnh gây hại cho cây tại đây.
Điều kiện phát sinh bệnh cho cây do nấm gây ra
Nấm phát triển tốt nhất ở nhiệt độ: 25 – 28oC, nhiệt độ thấp nhất là 5–10oC, cao nhất là 35oC, nếu nhiệt độ vượt quá ngưỡng đó thì nấm bị tiêu diệt.
Độ pH thích hợp nhất cho nấm sinh sôi là 6 – 6,5. Điều kiện lạnh khô thích hợp cho nấm bảo tồn hơn là điều kiện nóng ẩm.
Dấu hiệu khi cây bị nấm
Nâm bảo tồn bằng các sợi nấm, hạch nấm, hậu bào tử, bào tử trứng và những bào tử có vách dày ở trong đất và trên tàn dư cây trồng. Nấm xâm nhiễm, gây hại cây trồng làm cho rễ và các tế bào mạch dẫn của cây không còn khả năng hút nước và chất dinh dưỡng từ giá thể. Vì vậy mà các triệu chứng của bệnh nấm gây ra thường rất giống nhau, đều gây héo vàng, còi cọc và chết cây.
Tuyến trùng
Tuyến trùng trong đất tham gia quá trình phân hủy chất hữu cơ và gây bệnh cho cây.
- Loài Meloidogyne gây hiện tượng u bướu rễ
- Các loài Dytylenchus, Pratylenchus gây thối đen
Cây bị tuyến trùng dễ bị nặng hơn do kết hợp với nấm bệnh, vi khuẩn xâm nhập qua vết thương trên rễ do tuyến trùng gây ra.
Điều kiện phát sinh bệnh do tuyến trùng gây ra
Tuyến trùng tồn tại và sinh trưởng phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Độ ẩm đất trồng, số lượng rễ cây, kết cấu đất, độ PH và oxy trong đất…
Tuyến trùng khó có thể tồn tại ở đất khô nhưng có thể sống được trong đất có độ ẩm 100% (loài Meloidogyne). Khi rễ cây phát triển mạnh thì tuyến trùng có mật độ cao và ngược lại.
Kết cấu đất có tỷ lệ sét nhiều thì tỷ lệ tuyến trùng ít hơn đất cát; đất có PH thấp (đất chua) mật độ tuyến trùng nhiều…
Tìm hiểu thêm: 6 công thức hỗn hợp đất trồng tự làm cho khu vườn tại nhà
Dấu hiệu khi cây bị tuyến trùng
Tuyến trùng tấn công trực tiếp vài bộ phận rễ của cây trồng. Những biểu hiện ban đầu khi cây bị tuyến trùng là cây kém phát triển, héo ứa và trông thiếu sức sống. Tuyến trùng gây cản trở sự hút nước và chất dinh dưỡng của rễ nên trong nhiều trường hợp cây sẽ bị xoắn lá, rụng lá sớm và chết mầm.
Tuyến trùng không làm cho cây chết ngay, trong thời gian nhưng cây còi cọc và không phát triển bình thường.
Khi nhổ cây lên sẽ thấy rễ cây có nhiều nốt sần do tuyến trùng sống và di chuyển qua mô tế bào cây trồng, chích hút, bơm các độc tố vào rễ cây làm rễ bị nghẽn mạch, phình to tạo nên các khối u sần hoặc bị hoại tử
Cách phòng ngừa nấm và tuyến trùng
Bổ sung vi sinh vật đối kháng
Vi sinh vật đối kháng tiết ra men và chất kháng sinh ngăn cản và tiêu diệt vi sinh vật gây bệnh cây. Một số loài ký sinh trên nấm gây bệnh như nấm Trichoderma, Chsaetomium, vi khuẩn Bacillus sp., xạ khuẩn Stretomyces, Bukholderia sp,..
Cung cấp các vi sinh vật đối kháng phát triển song song cùng tuyến trùng gây ức chế và tiêu diệt chúng. Bổ sung các nấm có lợi giúp kiểm soát tuyến trùng hại rễ, đồng thời phòng ngừa bệnh nấm bệnh và tuyến trùng hại rễ, giúp rễ phục hồi
Tìm hiểu thêm: Cách trị cuốn chiếu cho người mới bắt đầu
Cách trị cuốn chiếu cho chậu cây trồng tại nhà – Không lo hại cây
Sử dụng phân bón hữu cơ
Nên sử dụng phân bón hữu cơ qua xử lý (phân bò, phân bò ủ OCT dạng bột ,phân trùn quế, phân dê,…) bón cho cây trồng để tạo điều kiện cho các loài vi sinh vật có lợi tồn tại và phát triển.
Xem thêm:
